KKK 2414 "Siódme przykazanie zakazuje czynów lub przedsięwzięć, które dla jakiejkolwiek przyczyny – egoistycznej czy ideologicznej, handlowej czy totalitarnej – prowadzą do zniewolenia ludzi, do poniżania ich godności osobistej, do kupowania ich, sprzedawania oraz wymiany, jakby byli towarem. Grzechem przeciwko godności osób i ich podstawowym prawom jest sprowadzanie ich przemocą do wartości użytkowej lub do źródła zysku. Św. Paweł nakazywał chrześcijańskiemu panu traktować swego chrześcijańskiego niewolnika <<nie jako niewolnika, lecz... jako brata umiłowanego... w Panu>> (Flm 16)"
Temat niewolnictwa należy do tych najbardziej spornych i niewygodnych, który w oczach niewierzących może jawić się jako sprawa tabu lub zamiatana pod dywan. Niektórzy wrogowie słysząc o niewolnictwie w Biblii być może zacierają ręce, a wierzący pokrywają się potem. Moim zdaniem zupełnie niepotrzebnie! Jednocześnie niewolnictwo może też być jedną z przyczyn, dla których niektórzy chcieliby może wyrzucenia z Biblii chrześcijańskiej Starego Testamentu. Muszę się Wam przyznać, że ja osobiście i na gruncie rozumu, i na gruncie wiary, a także na gruncie serca nie mam z tym tematem jakichś większych problemów. Mam głębokie przekonanie i to poparte analizą, że stosunek Boga do niewolnictwa ukazany w Biblii jest jednym z dowodów na ogromną Jego Miłość pomimo najróżniejszych niewdzięczności człowieka. Jeśli ktoś ma sobie w tym temacie coś do zarzucenia (a niestety ma), to tylko i wyłącznie my ludzie. Zapewne ten tekst, który właśnie czytasz, będzie jedynie pewnym szkicem, wykazem najważniejszych wątków, ale mam nadzieję, że Czytelnicy dobrej woli spróbują mnie zrozumieć.
Najprościej rzecz ujmując trzeba powiedzieć, że śmierć i zmartwychwstanie Jezusa Chrystusa powinny zadać kłam jakimkolwiek wątpliwościom w Bożą Miłość do człowieka. Jak wierzymy Jezus jest Bogiem, drugą Osobą Trójcy Przenajświętszej, a zatem stanowi jedno z Tym Bogiem, który działał zarówno w Starym jak i Nowym Testamencie. Skoro Chrystus zrobił dla nas wszystko, żebyśmy mogli osiągnąć zbawienie, a nie pójść na wieczne zatracenie, na które zasłużyliśmy, jakże możemy wątpić w sprawiedliwość Boga także w stosunku do niewolnictwa? Już w rajskim ogrodzie diabeł skutecznie zasiał w sercu pierwszych ludzi wątpliwość w czystość Bożych zamiarów. Czytamy: "Wtedy rzekł wąż do niewiasty: «Na pewno nie umrzecie! Ale wie Bóg, że gdy spożyjecie owoc z tego drzewa, otworzą się wam oczy i tak jak Bóg będziecie znali dobro i zło»" (Rdz 3,4-5). W podtekście wypowiedzi węża możemy wyczytać, że diabeł zdaje się mówić: "Czy Bóg na pewno was kocha? Chyba nie, bo coś przed wami ukrywa. Nie słuchajcie go!". Dzisiaj też niektórzy pytają: "czy ten Bóg, który rzekomo dopuszcza niewolnictwo, kocha was? Chyba nie, bo rzekomo nic nie robi, kiedy niewolnikom dzieje się krzywda". Wiem, że taka odpowiedź zupełnie nie zadowala wrogów Kościoła Chrystusowego. Mnie ona wystarcza, ale oczywiście poniżej przyjrzymy się temu zagadnieniu już w bardziej szczegółowy sposób.
 |
| fot. jplenio, pixabay.com |
Musimy wyjść od tego, jakie jest prawidłowe podejście do tekstu biblijnego, w tym również do Pięcioksięgu, gdzie znajdują się rzekomo sporne kwestie dotyczące niewolnictwa. Więcej piszę o tym tutaj >>>. Wielu z nas może się błędnie wydawać, że przykładowo w przypadku dajmy na to Księgi Wyjścia jej spisanie odbyło się tak, że siadł Mojżesz, wziął pióro do pisania i słuchał co mu Bóg dyktuje, a on bezwiednie i mechanicznie wszystko spisywał. Prawda jest jednak inna: tak zwane Księgi Mojżeszowe, ale też wiele innych, powstawały na przestrzeni całych wieków. Gdy Bóg mówił do Mojżesza, ten ustnie przekazywał ludowi Boże przesłanie. Recz jasna w czasach Mojżesza powstały kamienne tablice, a także niektóre treści obecnego Pięcioksięgu. Z biegiem czasu zapisywano wszystkie treści i w pewnym sensie interpretowano do nowych warunków, w których przyszło żyć Izraelitom już w Ziemi Obiecanej. Przypuszcza się na przykład, że rozdział Pwt 17 powstał w epoce Królestwa. Musimy w tym miejscu jasno podkreślić, że takie podejście do sprawy nie jest w żadnym wypadku przekłamywaniem zagadnienia, bo wierzymy w tzw. "natchnienie tekstów biblijnych". Wszystkie treści w nich zawarte są za zgodą Bożą, gdyż ich spisywanie odbywało się na zasadzie kooperacji Bosko-ludzkiej. Wielkim błędem jest jednak wyrywanie zdań z kontekstu i twierdzenie, że np. Bóg rzekomo dopuszcza katowanie niewolnika (poniżej zajmiemy się przynajmniej jedną z tych perykop). Bo przecież tak tam jest napisane! - tłumaczą niektórzy czasami. Chodzi o to, że taki cytat trzeba rozważać w kontekście innych treści, zwłaszcza w świetle Objawienia Nowego Testamentu, które jest pełne. A przecież Chrystus w synagodze w Nazarecie powołał się już na tekst ze Starego Testamentu. Odniósł Go do siebie!
"Duch Pański spoczywa na Mnie,
ponieważ Mnie namaścił i posłał Mnie,
abym ubogim niósł dobrą nowinę,
więźniom głosił wolność,
a niewidomym przejrzenie;
abym uciśnionych odsyłał wolnymi,
abym obwoływał rok łaski od Pana" (Łk 4,18-19)
ponieważ Mnie namaścił i posłał Mnie,
abym ubogim niósł dobrą nowinę,
więźniom głosił wolność,
a niewidomym przejrzenie;
abym uciśnionych odsyłał wolnymi,
abym obwoływał rok łaski od Pana" (Łk 4,18-19)
A zatem Jezus Bóg-Człowiek, ten sam Bóg, który Jest w Starym Prawie, przychodzi nie po to, żeby niewolić, ale dawać wolność. Poniżej dalsza analiza obszerniej to wyjaśniająca.
Jednym z kluczowych wydarzeń w dziejach ludzkości, osadzonym niemal na początku biegu tychże dziejów, jest grzech człowieka, tzw. pierworodny, do czego już wyżej pośrednio nawiązaliśmy. Stosunki między Bogiem i ludźmi oraz między samymi ludźmi, ale także między człowiekiem z samym sobą, uległy dramatycznemu popsuciu. Widać to dobitnie na kartach Biblii oraz w naszym życiu. Ten rozdźwięk, między zamysłem Boga, a trudną rzeczywistością po grzechu, pięknie widać we fragmencie Ewangelii św. Mateusza:
"1 Gdy Jezus dokończył tych mów, opuścił Galileę i przeniósł się w granice Judei za Jordan. 2 Poszły za Nim wielkie tłumy, i tam ich uzdrowił. 3 Wtedy przystąpili do
Niego faryzeusze, chcąc Go wystawić na próbę, i zadali Mu pytanie: «Czy
wolno oddalić swoją żonę z jakiegokolwiek powodu?» 4 On odpowiedział: «Czy nie czytaliście, że Stwórca od początku stworzył ich jako mężczyznę i kobietę? 5 I rzekł: Dlatego opuści człowiek ojca i matkę i złączy się ze swoją żoną, i będą oboje jednym ciałem. 6 A tak już nie są dwoje, lecz jedno ciało. Co więc Bóg złączył, niech człowiek nie rozdziela». 7 Odparli Mu: «Czemu więc Mojżesz polecił dać jej list rozwodowy i odprawić ją?» 8 Odpowiedział
im: «Przez wzgląd na zatwardziałość serc waszych pozwolił wam Mojżesz
oddalać wasze żony; lecz od początku tak nie było. 9 A powiadam wam: Kto oddala swoją żonę - chyba w wypadku nierządu - a bierze inną, popełnia cudzołóstwo. I kto oddaloną bierze za żonę, popełnia cudzołóstwo»". (Mt 19,1-9)
 |
| fot. KlausHausmann, pixabay.com |
Myślę, że powyższy fragment jest dla nas szczególnie ważny pod kątem niewolnictwa. Zarówno chrześcijanie jak i niechrześcijanie zgodzimy się chyba, że w raju, w początkowych rozdziałach Biblii Bóg stworzył pierwszych ludzi na zasadzie zupełnej równości. NIE BYŁO tam mowy o jakimkolwiek stworzeniu niewolnictwa przez Boga. Czytamy: "Dlatego to mężczyzna opuszcza ojca swego i matkę swoją i łączy się ze swą żoną tak ściśle, że stają się jednym ciałem" (Rdz 2,24). Ważne w tym kontekście jest szczególnie sformułowanie "jednym ciałem". Nie ma tu zatem mowy o jakimkolwiek podleganiu, bo jedno ciało nie może sobie podlegać. Zobaczmy, co się stało na skutek nieposłuszeństwa człowieka. Czytamy: "Do niewiasty (Bóg) powiedział: «Obarczę cię
niezmiernie wielkim trudem twej brzemienności, w bólu będziesz rodziła
dzieci, ku twemu mężowi będziesz kierowała swe pragnienia, on zaś będzie
panował nad tobą»" (Rdz 3,16). I tu się zaczyna! Zaczyna się stosunek panowania i uległości. Nie mamy żadnego prawa mówić, że stosunek podległości wyszedł z inicjatywy Boga i jest czymś przez niego chcianym. NIC PODOBNEGO! To zawaliliśmy sami, my ludzie, i to się za nami ciągnie po dziś dzień.
Osobiście bardzo lubię koncepcję porównującą dzieje ludzkości do rozwoju człowieka. Wydaje mi się, że możemy porównać pierwszych ludzi do człowieka dojrzałego, powiedzmy ok. 40, 50 lat, który jest już w pełni ukształtowany duchowo, fizycznie i psychicznie. Po grzechu pierworodnym stało się coś niedobrego, zdziecinnieliśmy jako ludzie w najgorszym tego słowa znaczeniu. Wylądowaliśmy w kołysce i zaczęła się mozolna droga ponownego dochodzenia do dojrzałości. "Osiemnastka" ludzkości wydarzyła się z chwilą przyjścia Jezusa na ziemię. My ludzie byliśmy już na tyle przygotowani, że mogliśmy wejść w nową fazę. Może to przykład dość brutalny, ale grzech pierworodny był czymś w rodzaju udaru mózgu, którego doznała ludzkość. Po tym wydarzeniu ludzie na nowo musieli się uczyć chodzenia, mówienia, jedzenia, wykonywania najprostszych czynności. Ten proces będzie zapewne trwać aż do końca świata kiedy w niebie na powrót staniemy się ludźmi sprzed grzechu albo nawet kimś jeszcze bardziej niezwykłym. Oczywiście proszę tej koncepcji nie zestawiać z zachętą Jezusa, żebyśmy stawali się jak dzieci, bo to w ogóle inna sprawa. Bardzo cenię duchowość dziecięctwa Bożego, ale nie o tym dzisiaj. Mnie chodzi o niedobre zdziecinnienie, a w tej koncepcji stanem pożądanym i optymalnym jest dojrzałość.
Powyższy cytat: "Dlatego
to mężczyzna opuszcza ojca swego i matkę swoją i łączy się ze swą żoną
tak ściśle, że stają się jednym ciałem" (Rdz 2,24) dowodzi też, że w zamyśle Bożym jedyną i najlepszą drogą dla człowieka w przypadku małżeństwa, był związek monogamiczny. Wiemy, że po grzechu się to rozjechało i nawet patriarcha Jakub miał dwie żony i dwie niewolnice, z którymi miał dzieci. Zauważmy jednak, że po ustanowieniu arcykapłanów, Bóg polecił, że mogą oni mieć tylko jedną żonę i to w dodatku poślubiali dziewicę. Z kolei jeszcze później św. Paweł w liście do Tymoteusza napisał: "Biskup więc powinien być nienaganny, mąż jednej żony, trzeźwy, rozsądny, przyzwoity, gościnny, sposobny do nauczania" (1 Tm 3,2). A co mamy dzisiaj? Duchownych obowiązuje celibat, a zatem Kościół Chrystusa poprowadził wybranych do najdoskonalszej drogi życia, kiedy człowiek poświęca się tylko Bogu i działa dla innych nie wiążąc się z drugim człowiekiem. To oczywiście bynajmniej nie oznacza, że małżeństwo jest czymś złym. Przeciwnie, to stan pobłogosławiony przez Boga już w raju.
Sprawa małżeństwa jest tylko jedną z dziedzin, poprzez które można pięknie pokazać, jak ludzie w różnych sferach życia na nowo dorastają do stanu sprzed grzechu. W tym momencie może komuś zrodzić się wątpliwość, dlaczego Bóg nie zadziałał od razu i nie ustanowił na przykład pierwszych patriarchów od razu bezżennymi biskupami albo nie nakazał Izraelitom kochać wszystkich wrogich narodów. Tu wchodzimy na grunt, który ściśle wiąże się z tematyką grzechu pierworodnego i tzw. grzechów osobistych; chodzi mianowicie o wolną wolę. Grzech człowieka nie jest czymś, co idzie w próżnię, jak mogłoby się wydawać wielu współczesnym ludziom: "ja sobie grzeszę i nic nikomu do tego!". Czy aby na pewno...? Grzech pierworodny pokazał, że każde zło pociąga za sobą konsekwencję. Bóg w swojej Mądrości odwiecznej nie stworzył maszyn, ale LUDZI. A żeby mogła realizować się Miłość prawdziwa, a nie chory związek czy ubezwłasnowolnienie, potrzebna jest wolność. Zauważmy, że w raju Bóg nie chodził wszędzie za Adamem i Ewą po rajskim ogrodzie, ale zostali oni obdarzeni pewną przestrzenią wolności. Skoro w swej wolności powiedzieli Bogu nie, musieli ponieść tego konsekwencje. Bóg nie jest naiwny, ale sprawiedliwy i nie mógł zaprzeczyć tej sprawiedliwości, więc ludzie musieli ponieść konsekwencje swoich grzechów. Nie pozostawił ich jednak samym sobie. Już w raju Bóg ogłosił tzw. Protoewangelię, czyli pierwszą zapowiedź Zbawiciela. Oto ona: "Wprowadzam nieprzyjaźń (mówi Bóg) między ciebie i niewiastę, pomiędzy potomstwo twoje a potomstwo jej: ono zmiażdży ci głowę, a ty zmiażdżysz mu piętę». Swoją drogą czyż to nie jest wprost niezwykłe, że mamy już tu odniesienie do Maryi, która bez udziału mężczyzny poczęła Boga, który poprzez swój Kościół (potomstwo niewiasty) pokona siły zła? Mowa jest o niewieście, a nie o jakimś bohaterze czy supermanie. Zastanówmy się nad tym dobrze, ale to nie jest wiodący temat tego wpisu.
 |
| fot. Redleaf_Lodi, pixabay.com |
Pamiętajmy przy tym wszystkim, że wiele opowieści biblijnych, w tym ta o stworzeniu świata i grzechu pierworodnym, nie stanowi zapisów kronikarskich, ale pewne symbole. Przekaz i ich sens jest w nich najistotniejszy i taki właśnie staraliśmy się wydobyć powyżej. A przy okazji raz jeszcze polecam inny tekst z tej serii o tym jak czytać Biblię >>>. Idźmy dalej.
A zatem po grzechu pierworodnym wiele spraw się popsuło. Jedną z nich było właśnie owo sporne niewolnictwo. Wiemy już, że Bóg NIE CHCIAŁ niewolnictwa. Człowiek jednak uwikłał się w te trudne relacje nadrzędności i podległości. Wiemy, że niewolnictwo kwitło przez wieki. Wiele narodów w starożytności dopuszczało się na tej niwie obrzydliwych wynaturzeń. I tu są tacy, którzy gorszą się rzekomym przyzwoleniem Boga na niewolnictwo. Przeciwnicy chrześcijaństwa czasami sięgają po fragment "Kto by pobił kijem swego niewolnika lub niewolnicę, tak iżby zmarli pod jego ręką, winien być surowo ukarany. A jeśliby pozostali przy życiu jeden czy dwa dni, to nie będzie podlegał karze, gdyż są jego własnością" (Wj 21,21). Oczywiście: z naszego współczesnego punktu widzenia takie podejście do sprawy nie wydaje się szczególnie sprawiedliwe i po pobieżnej lekturze i bez zrozumienia kontekstu, może budzić niepokój. Wiemy jednak, że na skutek pogmatwanych losów ludzkości Bóg pewne rzeczy dopuszczał, ale nie oznaczało to, że je chciał. Jeśli poczytamy dobrze całą Biblię i wszystkie te fragmenty, gdzie jest mowa o niewolnictwie zorientujemy się, że podobnie jak w wyżej opisanej sytuacji małżeństwa tak i w przypadku niewolnictwa następował pewien rozwój podejścia do niego. Widzimy, że wbrew fałszywym pozorom Bóg brał w obronę niewolników (którzy w różnych zakątkach ówczesnego świata mieli o wiele gorzej niż w Izraelu), ale szanując wolną wolę i ówczesny stan rozwoju człowieka, nie powiedział jasno i jednoznacznie: nie wolno ci mieć niewolnika! Gdyby już wtedy tak zrobił to byłoby tak, jakby powiedział czterolatkowi: "podaj mi proszę wzór na pole koła". Dziecko niechybnie odpowiedziałoby: "hę? Ja chcę do zabawy! Tata, ja chcę do piaskownicy!".
Wraz z upływem stuleci, a już szczególnie po przyjściu Pana Jezusa, sytuacja zmieniała się raptownie, choć oczywiście nie padło jednoznacznie hasło: "koniec z niewolnictwem!". Pośrednio (a nawet w sumie bezpośrednio w cytowanym wyżej tekście z Iz, który do siebie odniósł Jezus) i wymownie jednak padło! Zobaczmy, jak czytamy u św. Pawła: "Nie ma już Żyda ani poganina, nie ma już niewolnika ani człowieka
wolnego, nie ma już mężczyzny ani kobiety, wszyscy bowiem jesteście kimś
jednym w Chrystusie Jezusie" (Ga 3,28). Czy to "kimś jednym" nie przypomina Wam wyrażenia z Rdz: "jednym ciałem"? Chrystus jest tym, który na nowo zrodził nas przez Maryję do nieba! Z drugiej strony znany jest List św. Pawła do Filemona, gdzie pojawia się zbiegły niewolnik Onezym. Czytamy tam zdumiewające słowa: "Może bowiem po to oddalił się od ciebie (niewolnik Onezym od pana Filemona) na krótki czas, abyś go odebrał na zawsze, już
nie jako niewolnika, lecz więcej niż niewolnika, jako brata
umiłowanego. [Takim jest on] zwłaszcza dla mnie, ileż więcej dla ciebie
zarówno w doczesności, jak w Panu. Jeśli więc się poczuwasz do łączności ze mną, przyjmij go jak mnie! Jeśli zaś wyrządził ci jaką szkodę lub winien cokolwiek, policz to na mój rachunek! Ja,
Paweł, piszę to moją ręką, ja uiszczę odszkodowanie - by już nie mówić o
tym, że ty w większym stopniu winien mi jesteś samego siebie" (Flm 15-19). Doprawdy niezwykłe! Cóż za postęp w duchowości ludzkości, którą znamionuje św. Paweł. Nie dość, że zachęca Filemona do przyjęcia Onezyma już na innych zasadach, to jeszcze zobowiązuje się pokryć szkody, które ten mógł wyrządzić. Jak to mawia pewien ksiądz: "Czaicie to?". Pierwsi chrześcijanie inaczej patrzyli na niewolnictwo niż wtedy, gdy byli jeszcze poganami. Wiedząc, że w Jezusie wszyscy są jednym, zarówno panowie jak i niewolnicy, nie mogli (jeśli oczywiście byli tzw. praktykującymi chrześcijanami) godzić się na upodlenie podwładnych, ale musieli traktować ich z godnością.
To jasne, że na przestrzeni późniejszych wieków świeccy jak i duchowni mają wiele na sumieniu jeśli chodzi o niewolnictwo, to jednak w niczym nie umniejsza faktu, że zrozumienie niewolnictwa w Kościele postępowało coraz bardziej w dobrym, bardziej rajskim kierunku, choć podkreślmy to jeszcze raz: nie brakowało momentów, a nawet okresów, kiedy Kościół się potykał i odchodził od ideałów i wartości, ale ciągle jednak szedł do przodu. W wielu przypadkach wbrew pozorom ludźmi powodowały jednak szczytne intencje i z założenia niewolnictwo nie miało się sprowadzać do poniżania drugiej osoby. Brutalna rzeczywistość najczęściej krwawo obalała jednak szczytne ideały. Czasami nawet dojrzalszemu człowiekowi zdarzy się palnąć jakąś dziecinną głupotę, nawet z rozmysłem, i takimi jesteśmy na przestrzeni wieków: niby dojrzali ludzie, a czasami mamy ciągoty, żeby wrócić do kołyski. Uwaga: tu kluczowy moment! NIE MA już trwałego powrotu do kołyski! Po przyjściu Chrystusa nic już nie jest takie samo. Analogicznie nie możemy powiedzieć, że niewolnictwo możemy teraz kiedykolwiek uznać za coś chwalebnego. Nauczanie Kościoła w tej materii jest jasne. Zacytowałem je w nagłówku. Powtórzę jeszcze raz: KKK 2414 "Siódme przykazanie zakazuje czynów lub przedsięwzięć, które dla jakiejkolwiek przyczyny – egoistycznej czy ideologicznej, handlowej czy totalitarnej – prowadzą do zniewolenia ludzi, do poniżania ich godności osobistej, do kupowania ich, sprzedawania oraz wymiany, jakby byli towarem. Grzechem przeciwko godności osób i ich podstawowym prawom jest sprowadzanie ich przemocą do wartości użytkowej lub do źródła zysku. Św. Paweł nakazywał chrześcijańskiemu panu traktować swego chrześcijańskiego niewolnika nie jako <<niewolnika, lecz... jako brata umiłowanego... w Panu>> (Flm 16)".
 |
| Giotto di Bondone, Chrystus przekonuje Piotra, wikimedia w domenie publicznej |
Bibliografia i treści przydatne do zgłębienia tematu niewolnictwa w Biblii i chrześcijaństwie:
1. "Nie będziesz miał niewolnika"? >>>;
2. Czy Pismo Święte popiera niewolnictwo? >>>;
3. Św. Ludwik Maria Grignon de Montfort "Traktat o prawdziwym nabożeństwie do Najświętszej Maryi Panny" >>>;
4. Katechizm Kościoła Katolickiego o niewolnictwie >>>;
5. Dlaczego Bóg zabił tyle ludzi w Starym Testamencie >>>;
1. "Nie będziesz miał niewolnika"? >>>;
2. Czy Pismo Święte popiera niewolnictwo? >>>;
3. Św. Ludwik Maria Grignon de Montfort "Traktat o prawdziwym nabożeństwie do Najświętszej Maryi Panny" >>>;
4. Katechizm Kościoła Katolickiego o niewolnictwie >>>;
5. Dlaczego Bóg zabił tyle ludzi w Starym Testamencie >>>;
i wiele innych. Poszperajcie po Internecie, a znajdziecie :)
Wybaczcie, to chyba to tej pory najdłuższy tekst na tym blogu ;)
Nie
jestem biblistą i nie traktujcie proszę moich refleksji jako oficjalnej
wykładni Kościoła, niemniej pragnę całym sercem i tak staram się
czynić, aby moje przemyślenia wpisywały się w nauczanie Kościoła
rzymskokatolickiego. Głęboko wierzę, że w rozważaniach pomaga i
inspiruje Duch Święty.
Podzielcie się w komentarzach własnymi przemyśleniami, udostępnijcie też innym.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz